Para comemorar o día de Galiza vamos publicar este pequeno comunicado que o Grupo Galeguista de Lugo editou en 1935 baixo a presidencia de Xose Ramón e Fernández-Oxea. Publicarían tamén un pasquín coa programación do día e varios textos, incluíndo un da autoría de Ramón Otero Pedrayo. Podedes consultar a entrada onde se fala do pasquín aquí
Día da Galiza; 25 da Sega
Con motivo da celebración do día das letras galegas o vindeiro 17 de maio e como entrada final da sección Andar e aguzar, vamos falar hoxe da defensa sen reservas que Ben-Cho-Shey fixo da lingua galega durante toda a súa vida.
Non é sorpresa que o galeguista e histórico presidente do Centro Gallego de Buenos Aires Rodolfo Prada Chamocín o alcumase como “O vedraio da fala”. Como testemuña a súa bibliografía, Xosé Ramón e Fernández-Oxea non foi lingüista de oficio. O que si nos demostran os seus escritos é unha preocupación sempre presente sobre o emprego do idioma e a busca da forma correcta en cada xiro, en cada parágrafo. Onde si nos atopamos unha defensa explícita da lingua galega é nos seus innumerables artigos de opinión, publicados ao longo de décadas na prensa do país. O idioma galego, a procura do seu recoñecemento e estatus e a correción no seu uso foi sempre unha constante das súas colaboracións coa prensa da época.
A denuncia en clave sociolingüística da situación do galego observámola en artigos como “Vaites co señorito” (Faro de Vigo, 13/12/1950); “Dimisión Colectiva” (Lar, 1951); “A lingoa morta” (Correo de Galicia 5/10/1966) “A desgaleguización de Galicia” (El Ideal Gallego 30/9/1973) entre outros moitos. Neles argumenta sobre a sitiuación obrigada da lingua galega e carga contra as elites e os seus imitadores, cuxa postura define a consideración negativa do galego e dos seus falantes, cuestión que pola que define o galego como a lingua do pobo.
A súa reivindicación da toponimia orixinal en galego marca a liña que aínda hoxe empregamos neste senso. Os artigos “E vai de topónimos” (La Noche, 8/5/1964) onde diserta sobre os polémicos *Niñodelaguia, *Haciadama ou *Sangenjo; “Seis letreiros…!” ( El Correo Gallego, 6/9/1968) ou “Cela e os topónimos” (La Región, 19/11/1972) son exempos contundentes disto.
Despois de 5 anos, Isabel Algarra e Xosé Ramón Fernández-Oxea deciden trasladar a súa residencia de Cáceres a Madrid. Nestes primeiros meses, fan dobre gasto: a pensión na que durmen e a casa que alugan. Continúan sen mobles co que tampouco poden ocupar a casa. A mediados de xaneiro instálanse no novo domicilio so cos colchóns; nunha rúa chea de cascotes e ruínas. Os dous sofren contínuos problemas de saúde, gripes pola falta de calor e cólicos e úlceras pola mala calidade da pouca comida. A ausencia de combustibles como o carbón ou a madeira fai que non haia lume nas casas co que quentarse, nin tampouco para cociñar; e pese a estar restablecida a corrente eléctrica, o seu prezo é tan elevado que non poden facer uso normal dela. Case non hai pan; non hai nin carne nin peixe. A poboación madrileña ten dúas ocupacións principais: a de “astillero” e a de “colista”. A primeira consiste en adicar unha parte do día a partir calquera cousa que faga combustión para facer estelas – “astillas”- coas que quentarse e poder cociñar; a segunda fai referencia a que o resto do día ocúpase en facer cola nos puntos de distribución de alimento e combustible ou nas diferentes dependencias militares que espenden cada unha das partes que conforman a cartilla e os cupóns de racionamento de cada ben (en moitos casos para non acadar nada logo de todo o día ). Tamén sofren contínuos cortes nos transportes públicos por restriccións na gasolina. Mentres, Ben-Cho-Shey queixase amargamente dos numerosos vehículos oficiais que circulan por Madrid sen restricción de ningún tipo, conducidos por señoras ricamente vestidas e adornadas. Neste escenario, nun estado febril e débil producido por unha forte gripe e unha úlcera no intestino groso, Xosé Ramón achéganos as seguintes reflexións. Algunhas poderían estar falando do presente que estamos a vivir (as reformas educativas, os discursos antipolíticos).
1 febreiro 1942
2 , 3 e 4 de febreiro 1942
Transcrición:
“(…) Pro aínda hai outra cousa máis gorda. A sombra do tan cacarexado aumento de soldo ao Maxisterio, que pon a 24.000 mestres na mesma categoría, arrincan nada menos que tres millós de pesetas pra subvencionar ao colexios privados. Subvencion que a chaparán íntegra tódolos frades e monxas de España. Iste si que é un bo bocado, pasar de 190.000 pesetas a tres millós. Pro esto faise soladinamente e disfrazando a cousa ¡Que humildade dos probiños esclavos del Señor!
2.- O B.O de hoxe trae unha corrida de escalas, de Inspectores que non é nin unha mala novillada. A pèsar de que fago o nº un da miña categoría non ascendo porque reingresa un sancionado. O que confirma a miña opinión de que non escenderei endexamais por corrida. O gran porvir é o que me agarda.
Os ingleses progresan como cangrexos e ao millor son capaces de ganar a guerra a forza de recuar. Tamén istes están apañados. E que teñamos posto niles a nosa espranza. Estamos apañados.
3.- Por fin chegaron as camas, e ao cabo de preto de seis anos esta noite poidemos dormir no noso leito matrimonial, do que nos tiveron arredado os salvadores, os protectores da familia todo ise tempo. Nun editorial do “YA” repitan unha vez máis que se romperon algúns cristales, pro que se salvou a España. Chámanlle cristales, istes cínicos ao millón e pico de españoles mortos, aos millós de españoles sancionados e coa súa vida desfeita, aos millós de edificios arruinados, as perdas irreparables, como as Bibliotecas das Universidades de Madrid, de Valladolid e do Duque de Alba, pra non citar máis. A esto lle chaman cristales os que enmascaran os seus apelidos coa careta da salvación. Pro, ¿de que nos salvaron? ¿De vivir ben?
4. Naquiles días febriles de 1936 as chamadas xentes de orden, os mercaderes e demais xentuza que facían extremos ridículos pra xustificar e gabar a traición dos militares resentidos, levaban decote na boca un lugar común ou unha consigna, como agora se di, que rezaba así: “¡Hay que acabar con la política! ¡Mientras no se destierre la política no tendremos arreglo!”. Foi pois o “Glorioso rebumbio”, no seu comenzo esencialmente antipolítico; pro do mismo xeito que se berraba aínda vitoreando á República, decíase mal da política, sin convencemento, con mala fé. É posible que os tendeiros, afeitos a discurrir por mente de asno, creesen a pé feito que a política era a causa de tódolos males, como quizá tamén o creerían os bizarros obtusos. Quenes nono creron endexamais foron os orgaizadores da traición e a proba dánola hoxe un editorial do “YA” no que se di co desenfado e o cinismo habituales nesta xente sempre disposta a defender o que negaron antronte. “Tenemos el convencimiento de que no se puede vivir sin política” Si ¿eh? Pois pra chegar a esa conclusión poideronse aforrar os ríos de sangue e tanta ruina como se ocasionou na España. Aínda foi onte cando Serrano Súñer non quixo permanecer no Ministerio da Gobernación “porque estaba infestado de política” e prometeu derribar a casa da bola “para que no quede recuerdo de la política”, e ahora saímos con que non se pode vivir sin ela. Por algo o cuñadísimo; despois de tanto abominar a política se fixo presidente “de la Junta Política” ¡ou canta farsa, canto cinismo e canto tapuxo pra mal ocultar unhos apetitos desordenados de mando e unha ambición sin límites!
Así é todo de nocivo entre os salvadores.”
Non vos esquezades de saciar a vosa curiosidade sobre este e outros proxectos visitando a web do Museo Provincial de Lugo.
Cesáreo Saco foi primeiro mestre e logo avogado; militante do Partido Galeguista, foi tamén presidente das Mocidades Galeguistas e do Grupo Galeguista de Monforte. Preso tanto ao inicio da sublevación como nos anos 40 en varias ocasións. En 1946 a apreixado en Madrid xunto a Ramón Piñeiro. Ben-Cho-Shey e Isabel Algarra desfaríanse en esforzos para coidar e atender aos dous presos galeguistas durante a súa estancia na prisión de Alcalá de Henares. Isabel Algarra faríase pasar por curmá de Ramón Piñeiro para poder atendelo. Tamén se encargarían de realizar todo tipo de xestións para lograr a redución da pena para os dous presos. Cesáreo Saco sairía a comezos do 1948. Esta é unha das primeiras cartas que lle envía a Xosé Ramón e Fernández-Oxea, xa de regreso coa súa familia (seus pais e un dos seus irmáns, tamén militante do PG e ex-presidiario, Camilo Saco) e nunha situación moi similar a un arresto domiciliario, na casa familiar de Navallos (parroquia de Santa María de Ousende; O Saviñao), moi preto de Monforte de Lemos.
Carta de Cesáreo Saco, marzo 1948. Parte 1
Carta de Cesáreo Saco, marzo 1948. Parte 2
Carta de Cesáreo Saco, marzo 1948. Parte 3
_______________________________________________________________________________________________________
Transcrición:
“Monforte 26-4-48
Sr. D.
José Ramón Fernández-Oxea
Querido Ben-Cho-Shey: Chegamos eiquí moi ben e istes días adicámonos a dormir, comer e pasear, como bos discípulos de Pantagruel.
N’iste intre escríbolle a Rosendo Salgueiro pra que avise ao Ramiro do Páramo i me sailla o viernes á Puebla de San Julián, pois voulle facer unha visita ao pai de Ramón. Tamén lle escribín a Otero pra ver si coincidimos o día tres en Ourense e dende alí farei unha escapada a Vigo. Decídelle todo isto ao Ramón. Recibín unha carta do Juanito dende o Dueso pra que lle faga unha xestión por medio da Isabel. Como se trata d’unha xestión imposibel de realizar, dígovolo somentos con carácter informativo e non con ánimo de que vos movades ren n’iste asunto. Il quere sair a un campo de traballo; pro eu non sei como il se decata de que tendo unha condena tan elevada, e unhos antecedentes de fuguista tan acusados, é de todo punto imposibel conquerilo. Eu contestareille facéndolle ver ista imposibilidade.
A Vigo intrésame ir denantes de findar o curso.
O domingo irán a visitarnos a Navallos o Avelino Rivas i-o Eliseo, que vos non nos conecedes, pro o Ramón si, e dannos lembranzas pra il.
A Lugo non podo ir até dimpois do día 8.
Inda vivimos en Navallos, si nos escribirdes faceino a Monforte, pois no traieito de Monforte a Navallos o carteiro, cumprindo ordes oficiosas, ten o costume de abrir as cartas con medios técnicos que inda non puden averiguar en que consisten.
Eu ben cho sabía que non eras ti o “nubeiro”, sinon eu, pois o vagón en que viñemos de Madrí, descarrilou entre o Barco e Villamartín e voltou a encarrilar de seu; todo isto en cuestión de segundos; i agora fai unha friaxe que nos fai estar metidos dentro da casiña.
Un saúdo a Isabel, lembranzas ao Ramón i-o Evaristo i-outra aperta de teu amigo
Cesáreo Saco* (sinatura)
Dalle tamén lembranzas ao Carlos e recibídeas de meus irmáns.
Direición: Monforte- calle de Roberto Baamonde nº 13″
Non esquezades saciar a vosa curiosidade sobre este e outros proxectos visitando a páxina do Museo Provincial de Lugo.
Tal día coma hoxe do ano 1935, o Grupo Galeguista sacaba este panfleto en lembranza do fusilamento do Coronel Solís, o 26 de abril de 1846, e dos mártires de Carral que con el morreron.
O noso agradecemento ao Arquivo Ben-Cho-Shey da Deputación Provincial de Ourense por permitirnos dispoñer da documentación que estades a ver, tanto na exposición coma no blog.
Panfleto en lembranza dos Mártires de Carral. Grupo Galeguista de Lugo, 1935
Non esquezades saciar a vosa curiosidade sobre este ou outros proxectos visitando a páxina do Museo Provincial de Lugo
En consonancia co documento que publicamos o día 29 de marzo no que o Grupo Galeguista de Lugo explicaba a súa posición ante as eleccións de Febreiro de 1936 (podédelo consultar pinchando aquí ), mostrámosvos hoxe o borrador da carta que Xosé Ramón e Fernández-Oxea lle envía a Afonso Daniel R. Castelao sobre a situación no Comité lugués da Fronte Popular.
Agradecémoslle de novo ao Arquivo Ben-Cho-Shey da Deputación Provincial de Ourense a súa indispensable colaboración e boa disposición para a cesión do conxunto documental que vos estamos a amosar neste blog e na exposición.
24 de marzo, 1936. Carta a Castelao, parte 1
24 de marzo, 1936. Carta a Castelao, parte 2
_______________________________________________________________________________________________________
Transcrición:
“Lugo 21 de marzal de 1936.
Sr. D. Alfonso R. Castelao.
Querido irmán: Pra que te dés conta do noxenta que é a política n-iste Lugo, pra que te decates de como se complen os pactos do Frente Popular e de como se practica a repubricanización da nosa terra, pra que logo non lle carguedes ó Grupo de Lugo culpas que non ten, nin nos tachedes de suspicaces, vouche dar conta ds cousas que sucederon despois da xuntanza do Consello en Santiago.
Ós poucos días de voltar de Compostela recibira o Grupo unha invitación de Unión Republicana, fíxate ben, de Unión Republicana pra que acudísemos a constitución do Comité do Frente Popular. O noso Grupo, que non desexaba outra cousa, foi alí pra cumprir o que se había mandado. A primeira xuntanza acudiron representantes de U.R., de I.R. dos sociaslitas e nosos. Todos, menos os de I.R. levaban poderes pra actuar; os de I.R. deron en poñer dificultades i en obrar con unha cazurrería de cacique aldeán que a todos lles acaiu mal. Pra segunda xuntanza, que se celebrou xustamente o sábado pasado día 14, xa eran outros os delegados de I.R. pero tampouco eran os definitivos. Acordouse ir ver ó Gobernador pra facerlle presente que o Frente ficaba constituido e que de alí en diante se nos tivese en conta pras renovaciós de xestoras que se levasen a cabo ao igual que se viña facendo nas outras provincias. O Gobernador dixo que lle parecía moi ben, i-en efecto, o domingo seguinte constituíase a xestora de Monforte, onde nós temos Grupo, sin que o Comité do Frente se enteirase de ren.
Despois de Monforte foi Láncara, e Rábade, e Sárria e non sei cantos mais todos nomeados a espaldas do Comité. Cando eu protestei dixéronme que o Gobernador cumpría ordes de que lle daban de Madrid. Claro que se daba a pequena casualidade de que por ises días xa estaba en Madrid o Sr. Díaz Villamil.
En esta situación noxenta e desagradable chegamos a onte; tratouse das elecciós municipaes. A candidatura de maiorías leva 13 nomes; os socialistas non pediron máis que dez postos deixando tres pra que os repartísemos entre os outros tres partidos. O representante de U.R. fixo outra proposición altruista e desinteresada: 6 postos pra os socialistas, 3 pra U.R., 3 pra I.R. e un pra nós. Como non houbo xeito de se entender, deixámola co as espadas en outo pra o luns.
Pero veleiquí que hoxe entérome de que se nomeou a xestora da Diputación pol-o mesmo xeito democrático que se viña facendo cos concellos e sin darlle tampouco representación ós galeguistas. E agora eu pregúntovos. ¡é que coidades que sigue sendo nosa a culpa de que Lugo non se vexa libre de caciques e de que se reduza todo a un troque de un Pepe por outro Pepe? ¿É que se pode seguir dinamente n-un Comité do que non fai caso o Gobernedor namentras o que dirixe todo iste tinglado sigue sendo o Sr. Villamil?
Eu confésovos que nunca tiven vocación política nin teño ambiciós en ise orde, e que todo isto magóame moito. Si vos coidades que apesares de todas estas porcalladas, e de todos istes desprecios eu debo continuar no Comité, fareino como un grande sagrifizo da miña dinidade e doéndome moito, tanto máis, canto que coido que iste meu sagrifizo será inútil e que os galeguistas non adiantaremos ren porque ista xente ten alma de cacique rural de terceira clase e son incapaces de correxirse. Van ó seu, e como o meu non é iso, e como eu coido que isto non é repubricanizar a Galicia, nin obrar de xeito democrático, nin ter lealtade cos aliados, nin xiquera ter vergoña; por eso vos agradecería que me librásedes do tormento que pra min supón o ter que aturar e tratar a xente de ista calaña.
Vos xuzgades a Lugo pol-o que ocurre en Pontevedra e non hai comparanza posible. Ahí dirixe a I.R. un home como Tafall que ten un senso moderno da política i é leal convosco; eiquí temos un cazurro como Villamil cheo de ambiciós personaes e a quen lle ten sin coidado a renovación dos métodos vellos. O panorama político de Lugo non variou máis que nas persoas que rixen a cousa púbrica; os métodos son os mesmos ou quizabes peores, i esto é o que non se pode aturar.
Agora vos decidiredes.
Unha aperta cordial do teu decote irmán:
Xosé Ramón
Esquecíame decirche que na nova xestora non somentes non se nos deu un posto ós galeguistas, senón que en troques déronllo a un centrista. De donde resulta que o F.P. siguen sendo eiquí o mesmo que foi as elecciós pra diputados, e que os de centro son máis da casa que nós”.
Non esquezades saciar a vosa curiosidade sobre este e outros proxectos visitando a web do Museo Provincial de Lugo.
A semana pasada publicamos unha mostra dos refráns recollidos por Xosé Ramón e Fernández-Oxea na parroquia de Santa Marta de Moreiras. Onde hai refráns hai tamén adiviñas. Aquí tedes unha man delas.
ADIVIÑAS
1. Unha lona, longarela
Cunha punta na cotela.
2. Alto me miras,
comer me querías,
de ti salirá
quen me levará.
3. Eirexiña pequeniña,
sacristán revolvedor,
a xente, como é pequeña,
toda anda ó arredor.
4. Tacón sobre tacón,
tacón do mismo pano;
sinón cho digo
non acertas nun ano.
5. Catro mungantes
e dous apuntantes,
catro danzantes
e un tornamoscas.
6. O pai do tortobico
ten cara, cu e bico,
i os fillos do tortobico
non ten cara, cu, nin bico.
7. ¿Qué é unha cousiña, cousa,
que é blanca, coma a plata,
e plata non é,
e foza na terra
e porca non é?
8. ¿Qué é unha cousiña, cousa,
que ten dentes
e chama pola xente?
9. Que é unha cousiña, cousa,
longa, longa como unha soga
e ten dentes como unha loba?
10. No monte nace,
no monte se cría
e chega a casa
dando alegría.
(Da tradición oral, recollido por Xosé Ramón e Fernández-Oxea, Ben-Cho-Shey en Santa Marta de Moreiras, 1969)
Santa Marta de Moreiras, contracapa
Non esquezades saciar a vosa curiosidade sobro este e outros proxectos visitando a páxina do Museo Provincial de Lugo.
A dous días do 82 aniversario da proclamación da II República este domingo 14 de abril, hoxe publicaremos catro follas propagandísticas de diferentes actos políticos do galeguismo nos que ou ben participou Ben-Cho-Shey, ou ben gardou o panfleto.
Agradecémoslle ao Arquivo Ben-Cho-Shey da Deputación Provincial de Ourense a cesión de parte do seu arquivo para este proxecto.
Desde a chamada a un mitin da Irmandade Galeguista d’Ourense, anterior a proclamación da II República, no que participa xunto a Roberto Blanco Torres, entre outros; un mitin en Carballedo de abril do 1935; unha lembranza reivindicativa de Pardo de Cela e un dos que o Partido Galeguista empregou, co deseño de Seoane.
Mitin da Irmandade galeguista d’Ourense en Porto Quintela
Pasquín do Sindicato Agrarista de Carballedo
Panfleto do PG impreso en Ourense
Cuartilla do Partido Galeguista contra o Imperialismo
Non esquezades saciar a vosa curiosidade sobre este e outros proxectos visitando a páxina do Museo Provincial de Lugo.
Hoxe no diario, temos unha entrada moi interesante e extensa con dúas reflexións demoledoras sobre o presente no que vive Ben-Cho-Shey e pode que tamén sobre o noso.
O día 29 de setembro de 1940, ao pouco de regresar a Cáceres, Xosé Ramón e Fernández-Oxea deixa escrita a súa contrariedade ante a ocupación das vacantes nos corpos do estado despois da depuración. Persoas escollidas polos vencedores ocupan os postos vacantes demostrando un desleixo sistemático, cando non un aproveitamento persoal dos recursos públicos. Pese a ser unha crítica ao suceder xeral, Ben-Cho-Shey céntrase neste caso no servizo de Correos, se ben en outras pasaxes describe a situación do ensino público primario, da universidade ou o ministerio de xustiza.
En cambio, na entrada do día 30 de setembro, Ben-Cho-Shey descarga toda a súa carraxe e frustración por ver os seus estudos adormentados nunha gabeta logo das dificultades, desconsideracións e aldraxes elitistas que tivo que superar para ver respectado o seu traballo académico,
29 de setembro, 1940
29 e 30 de setembro, 1940
30 de setembro, 1940
Transcrición:
“29.- Hoxe andan polas rúas “as do bote” poñendo chapas. Eu fágolle o desconto que adoito cando non podo librarme diste engorro. Por certo que o tal sablazo goza de tal popularidade que ata os mismos que levan a camisa azul se negan a dar os cartos a cambio da latiña. Craro que iles néganse con máis libertade que os que levamos a camisa limpa; con máis descaro quixen decir, porque eso da libertade é un pecado que padeceu España, mais que afortunadamente pra os mandós, xa non eisiste. Os non afiliados temos que valernos doutras mañas pra ceibarnos da socaliña! Tamén se observa que as rapazas que andan a pedir fano sin aquil entusiasmo do comenzo; agora van á forza, de mala gana e deseando acabar con unha angueira que teñen que cumprir queiras ou non queiras.
A depuración deixou sin pan – sin ese pan que Franco prometeu a todolos españoes- a milleiros de probes funcionarios pais de familia que eran unha verdadeira garantía para a boa marcha da máquina administrativa. As acusaciós que serviron de base para desbotalos foron cousas nimias, cando non verdadeiras canalladas. Dende logo, ningún saiu por falta de competencia nin de honradez pra desempeñar os seus cárregos, o que indica que pra o novo réxime esas dúas condiciós son cousas adxetivas.
Como proba irrefutable de que esto non é mera suposición sinón unha creencia dos desgobernantes, temos o xeito de sustituir aos infelices destituidos. Calqueira que se fíe desa andrómena de “por la patria, el pan y la justicia” creerá que pra reemplazar aos cesantes se escolleu xente honrada e con boa preparación. Pois nada de eso; moi lonxe da xusticia metéronlle os empregos na man aos “caballeros mutilados” e aos excombatientes, xente analfabeta i educada, na súa maioría, nesa maravillosa escola de vicio e latrocinio que é o tercio, e agora estanse tocando os resultados de tan escolleita selección.
O Corpo de Correos que tiña o orgullo de cumprir ata a eisaxeración a misión que o estado lle encomendara, está hoxe desfeito i entregado en maus de de toda clás de maleantes. Fai poucos días faltáronlle 600 ptas. en sellos ao carteiro encargado da venta diles, que lle decía abraiado aos seus xefes: “Pero esto nunca pasó en Correos!” Ao que lle respondía un: “Es que jamás tuvimos la gentuza que ahora nos rodea.” O Administrador principal tivo que tomar medidas pra evitar que os novos empregados arrincasen os selos das cartas. Os xiros non chegan ao seu destino porque se quedan con iles os carteiros postos polos totalitarios e como derradeiro exempro de honradez azul alá vai iste: Nomearon carteiro dun pobo desta provincia -coido que de Ceclavín- a un indeseable que era ademais “caballero mutilado”. A guardia civil, xustamente alarmada ante o feito, considerouse na obriga de informar aos xefes de Correos que o tal “caballero” era un ladrón moi conocido diles. Os xefes a sua vez diron conocemento do informe a Direición Xeral que, contestou dicindo olimpicamente que “aquel caballero había lavado con su sangre su anterior conducta”, e despois deste arresto patriótico-terciario, ficaron tan tranquilos. Mais ós poucos días o “caballero” lembrouse das incautaciós, que a título de botín estaba afeito a levar a cabo, e saiu arreando con dez mil pesetas que aínda non se sabe quen as pagará. Pra min non sería dúbida: debía pagalas o autor da frase do lavado. E velaí de que xeito tan alegre e tan honrado nos están facendo a España grande.
30.- Recibo as fotografías de Santa Mariña de Esposende que han de ilustrar a desventurada monografía feita por min xa hai tantos anos sin conquerir que saia a luz púbrica. Á parte do traballo que acerca de esta eirexa pubriquei na “Zarpa” en evitación dun pisotón que quería darme o finado Vázquez Pardo, fixen logo a dichosa monografía con ouxeto de que saira nos “Arquivos” adicados a Murguía, mais por aquel entón traspapelou o orixinal a bruxa do Risco e tivo que agardar pra os seguintes. Na primaveira do 36 compúxose e tirouse por fin, mais viñeron os bárbaros e milagreiramente salvouse da destrucción que aquiles salvaxes fixeron de libros e pubricaciós galegas. Arredados unhos dos outros os amigos aterrorizados pola criminal persecución de que fumos ouxeto, perdín o rastro dos meus malfadados traballiños e ao cabo en agosto diste ano D. Xesús Carro enteirouse de que a Santa Mariña estaba feita e a falla somentes das láminas correspondentes. Procurei rescatar as fotos e agora terei que ver si conquiro rematala anque sospeito que a impresión sexa tan cara que non podia chegar a pagala.
Iste calvario sufrido pola cativa monografía de Esposende non é nin máis nin menos que o que corren tódolos meus traballos. A “Santa Marta de Moreiras”, que tanto traballo me deu e na que tiña postas tantas ilusiós, alá dorme nun caixón porque sempre houbo dificultades pra que saíra. Os caciques do Seminario, que en outras cousas tiraban os cartos, regatearon e cicatearon decote as pesetas pras miñas pubricaciós. Certo que eu non teño a autoridade do Cuevillas, máis nono é menos que a min sempre me trataron con desdén universitario marcadísimo e que me tiveron nun lugar subalterno do que somentes logrei sair a conta de grandes esforzos e de impoñerme, fora modestia, pola calidade do meu traballo. Mentras non fun Inspector miráronme por enriba do hombreiro e cando podía comenzar a facer algo viñeron os fillos do ñáñigo a botar por terra tódalas miñas ilusiós. E menos mal que salvei a vida”
Non esquezades saciar a vosa curiosidade sobre este e outros proxectos visitando a páxina do Museo Provincial de Lugo
Aquí vén a terceira entrega de Andar e aguzar dedicada á investigación e recolleita feitas por Ben-Cho-Shey no campo do patrimonio inmaterial. Tiramos de novo do libro Santa Marta de Moreiras, sin esquecer que Fernández-Oxea espallou ducias de traballos similares en diferentes publicacións durante a súa vida. Logo de cantigas de reis e contos, é o momento dos refráns populares.
REFRÁNS
Amigo que non sirve e coitelo que non corta o perdelo pouco importa.
Ano de ameixas, ano de queixas.
Antes son os meus dentes que os meus parentes.
A rico non debas e a pobre non prometas.
Ben sabe o demo a quen atenta e a besta a quen leva.
Cando a canavela berra, marcha, galego, prá terra.
Dalle Dios pano a que non ten nocas.
Febreiro quente trai o diablo no ventre.
Lúa nova con tronada, vinte días de xornada, e si ós vinte non paróu hasta os sesenta chegóu.
Máis caga un boi que cen anduriñas.
Malos camiños non levan a boas terras.
Na terra dos lobos oubear como todos.
Non hai atallo sin traballo, nin rodeo sin paseo.
Non se pescan as troitas cas bragas enxoitas.
O mozo ben criado non fala máis que cando é perguntado.
Onde moitos cuspen, lama fan.
O grao temperao, ou palla, ou grao.
O que che é burro, tanto é eiquí como en Lugo.
O que lonxe vai casar, chata leva ou vai buscar.
O que moito mente, vai ó inferno de repente.
O que se pon debaixo da folla dúas veces se molla.
O que torto nace, tarde ou nunca endereita.
Ovella que berra, bocado que perde.
Rubieas ó mar, vellas a soellar.
Sardiña que o gato leva ben lambidiña vai.
Si con malvas te curas, pouco duras.
Si queres entrecosto, ceba o marrau no Agosto.
Vale máis un remendo mal posto que un burato ben feito.
Viño, que salte; queixo, que chore; pan, que cante.
Xiada na lama, auga na cama.
O que cala amola a quen fala.
(Da tradición oral, recollido por Xosé Ramón e Fernández-Oxea, Ben-Cho-Shey en Santa Marta de Moreiras, 1969)
Santa Marta de Moreiras, capa
