O día 21 de agosto, Xosé Ramón e Fernández-Oxea deixa de escribir no diario. Fará dous breves e tráxicos apuntamentos a xeito de síntese e epílogo. O primeiro, a finais do ano 1936 (non determina a data) e o segundo a finais de xaneiro de 1937. Xusto antes e despois do seu proceso de depuración, resolto coa suspensión de emprego e soldo e o desterro a Estremadura. Na exposición tedes o orixinal do expediente de depuración. Nunca na súa vida volvería a ter domicilio fixo en Galicia nin a traballar oficialmente nela.
Apuntamentos finais do diario de 1936
Transcrición dos apuntamentos de finais do 1936:
“(…)
Deliberadadamente deixei de tomar notas sobre a salvaxe revolución que asolaga o país; o rematar o ano o balance non pode ser mais desatroso e o número das mortes pasa de varios milleiros e o peor e que non se axexa o fin de esta tolice.
O pobre Blanco Torres caiu, como eu temía, asesinado n-unha estrada, e como il o Xacinto Santiago, o Elixio Nuñez, un comandante de carabineros e outro infeliz a quenes foron matar no Rodicio o día de Santos. O nombrar a todol-os asesinados sería interminable.
Mais con ser feroz e inhumán o dos asesinatos nos camiños, é mais refinado ainda a ficción dos consellos de Guerra nos que decote condenan a homes inocentes como Vega, Perez, Ramos, Abelairas e o Gobernador, entre os de Lugo e Victor Casas, Caamaño, Novás e mil e mil mais.”
Nota de 1937, parte 1
Nota de 1937, parte 2
Transcrición da nota de 1937:
“O feixismo e a cousa mais perturbadora que se pode un maxinar.
A Galicia vivía en paz, eiquí non había o problema da terra, o paro obreiro era casi descoñecido, pouco a pouco ianse encarrilando as cousas e a promesa da autonomía puña espranzas nos corazós mais pesimistas. Por outra parte o conflicto relixioso non eisistía entre nos, onde os cregos gozaban de toda clas de respetos e ninguén se metía con iles, como confesaban os seus mesmos xornaes nos primeiros dias de xulio.
Os mismos feixistas non tiñan direito a queixarse do trato que se lles daba. A Repúbrica respetou nos seus cárregos a todol- os cibdadáns sin lles preguntar que ideias tiñan; había pan pra todos e incruso podían conspirar contra o réxime sin que perigrasen as plazas respectivas. Por eso ten menos espricación esta barbarie feixista, iste terror feroz que se desencadeou sobre a nosa desdichada terra.
Dende que estas bestas se apoderaron violentamente do mando comenzaron o imperio da inxustiza, do horror, do desbaraxuste, do latrocinio e de todal- as, calamidás imaxinables. Xentes pacificas de orden foron asesinadas pretestando que eran marxistas; homes encanecidos que deixaron o millor da sua vida no servicio do Estado vense desbotados dos carregos que ganaron co seu estudio e que honraron co seu talento; humildes xentes do agro vense roubadas e asadas a multas e depredaciós. En troques os sinvergonzas, os señoritos chulos e inútiles, os inmoraes, os funcionarios ineptos, os caciques indignos e canallas son protexidos i empoleirados pol-os “salvadores de España”. ¡Que digo protexidos! Iles mismo son os que dirixen e controlan esta subversión onde toda inmoralidade ten acollida.
Así se ven a cotío istes desoladores exempros de menciñeiros ignorantes e sin clientela que acusan e non calan ata matar a compañeiros seus que se acreditaron pol-a sua valía e pol-a sua cencia; de mestres vagaceiros que endexamais traballaron nas escolas, preferindo os infelices a quen a sua vocación os levou a un verdadeiro apostolado do ensiño; de señoritos analfabetos que endexamais foron capaces de conquerir un emprego pol-o seu esforzo intelectual, arrempuxando a probes funcionarios pra ocupar iles os seus lugares, e así podríase seguir ata perdel-a pacencia.
De eiqui a nosa afirmación de que o feixismo é destructor e inmoral ¡E pra instaurar un réxime tan noxento, valía a pena de asumir o pais na ruina e sacrificar tanto milleiros de vidas inocentes!
Teño unha fé grande no trunfo do Goberno legal da Hespaña i esta miña fé non é unha cousa caprichosa, é filla e consecuencia da miña fé na eisistencia de un Deus xusto, de un Deus que premia ben e que castiga o mal. É por iso que Deus non pode axudar os criminaes e os ladrós; é por iso que Deus ten que condenar tanto asesinato de inocentes, tanto roubo e tanto inxustiza como se veñen cometendo dende que se produxo iste movemento “salvador”. ¿Como é posible que un Deus que ordeou terminantemente: “non matarás” aprobe as mortes e os martirios que a cotío se fan? ¿Como poderá ser que un Deus que puxo no seu Decalogo o mandato “Non xurarás en vano no meu nome” deixe sin castigo os militares perxuros que faltando o seu honor e o seu xuramento traicionaron o Goberno pra dar lugar a esta horrenda matanza que sufrimos?
Non, un Deus xusto, un Deus bon, como aquel en quen eu creo, non pode, xa non favorecer, nin xiquera aprobar tanto disparate, tanto mal; un Deus remunerador, de por forza ten que castigar o perxurio e o asesinato. Velaí o por qué da miña fé no trunfo defintivo do Goberno.
29 de xaneiro de 1937
Hoxe había na porta do Circulo un gran letreiro que rezaba: “Matando en la sombra”. Parecía un anuncio das fazañas feixistas e dos crimes que a cotío levan a cabo; nada mais axustado a realidade. Aquil letreiro era toda una elexía e unha evocación. As veces as peliculas teñen grandes acertos ainda que non sexa mais que no tídoo
27 de xaneiro. Viaxe á Barrela.
28. Fusilamento do mestre de Muras.”
Non esquezades saciar a vosa curiosidade sobre este e outros proxectos visitando a páxina do Museo Provincial de Lugo.
Exposición BEN-CHO-SHEY 