Andar e Aguzar. O patrimonio inmaterial (IV)

A semana pasada publicamos unha mostra dos refráns recollidos por Xosé Ramón e Fernández-Oxea na parroquia de Santa Marta de Moreiras. Onde hai refráns hai tamén adiviñas. Aquí tedes unha man delas.

ADIVIÑAS

1. Unha lona, longarela

Cunha punta na cotela.

2. Alto me miras,

comer me querías,

de ti salirá

quen me levará.

3. Eirexiña pequeniña,

sacristán revolvedor,

a xente, como é pequeña,

toda anda ó arredor.

4. Tacón sobre tacón,

tacón do mismo pano;

sinón cho digo

non acertas nun ano.

5. Catro mungantes

e dous apuntantes,

catro danzantes

e un tornamoscas.

6. O pai do tortobico

ten cara, cu e bico,

i os fillos do tortobico

non ten cara, cu, nin bico.

7. ¿Qué é unha cousiña, cousa,

que é blanca, coma a plata,

e plata non é,

e foza na terra

e porca non é?

8. ¿Qué é unha cousiña, cousa,

que ten dentes

e chama pola xente?

9. Que é unha cousiña, cousa,

longa, longa como unha soga

e ten dentes como unha loba?

10. No monte nace,

no monte se cría

e chega a casa

dando alegría.

 (Da tradición oral, recollido por Xosé Ramón e Fernández-Oxea, Ben-Cho-Shey en Santa Marta de Moreiras, 1969)

Santa Marta de Moreiras, contracapa

Non esquezades saciar a vosa curiosidade sobro este e  outros proxectos visitando a páxina do Museo Provincial de Lugo.

Andar e Aguzar. O patrimonio inmaterial (III)

Aquí vén a terceira entrega de Andar e aguzar dedicada á investigación e recolleita feitas por Ben-Cho-Shey no campo do patrimonio inmaterial. Tiramos de novo do libro Santa Marta de Moreiras, sin esquecer que Fernández-Oxea espallou ducias de traballos similares en diferentes publicacións durante a súa vida.  Logo de cantigas de reis e contos, é o momento dos refráns populares.

REFRÁNS

Amigo que non sirve e coitelo que non corta o perdelo pouco importa.

Ano de ameixas, ano de queixas.

Antes son os meus dentes que os meus parentes.

A rico non debas e a pobre non prometas.

Ben sabe o demo a quen atenta e a besta a quen leva.

Cando a canavela berra, marcha, galego, prá terra.

Dalle Dios pano a que non ten nocas.

Febreiro quente trai o diablo no ventre.

Lúa nova con tronada, vinte días de xornada, e si ós vinte non paróu hasta os sesenta chegóu.

Máis caga un boi que cen anduriñas.

Malos camiños non levan a boas terras.

Na terra dos lobos oubear como todos.

Non hai atallo sin traballo, nin rodeo sin paseo.

Non se pescan as troitas cas bragas enxoitas.

O mozo ben criado non fala máis que cando é perguntado.

Onde moitos cuspen, lama fan.

O grao temperao, ou palla, ou grao.

O que che é burro, tanto é eiquí como en Lugo.

O que lonxe vai casar, chata leva ou vai buscar.

O que moito mente, vai ó inferno de repente.

O que se pon debaixo da folla dúas veces se molla.

O que torto nace, tarde ou nunca endereita.

Ovella que berra, bocado que perde.

Rubieas ó mar, vellas a soellar.

Sardiña que o gato leva ben lambidiña vai.

Si con malvas te curas, pouco duras.

Si queres entrecosto, ceba o marrau no Agosto.

Vale máis un remendo mal posto que un burato ben feito.

Viño, que salte; queixo, que chore; pan, que cante.

Xiada na lama, auga na cama.

O que cala amola a quen fala.

(Da tradición oral, recollido por Xosé Ramón e Fernández-Oxea, Ben-Cho-Shey en Santa Marta de Moreiras, 1969)

Santa Marta de Moreiras, capa

Andar e aguzar. O patrimonio inmaterial (II)

Hoxe outra mostra extraída do Santa Marta de Moreiras: un conto. Un exemplo máis do seu traballo como etnógrafo e a súa preocupacion polo patrimonio inmaterial do país e pola situación da lingua galega.

“CONTO

Eran tres irmaus que decidirán sair polo mundo a se ganala vida e ningún diles sabía falar o castelán, cousa que os traguía moi cavilosos, pois tíñalles dito un veciño que correra moitas terras, que para se non morrer de fame era preciso falar ben o castelán.

Cando estaban discurrindo o que habían de facer, chegaron uns castelaos e púxeronse a latricar moi outo. Entón matinaron de se ir chegando a iles i escoitalos para deprender. Foi primeiro o máis vello i escoitóu que decían, nosotros. O home coidóuse sabido dabondo e, voltando moi contente unda os irmaus, díxolles:

—Xa sei falar o castelán; ouvínlles decir nosotros.

En vista do pronto e ben que o seu irmau deprendera, tamén foi alá o segundo, que chégou cando un dos castelaos decía: ahora mismo. E correndiño voltóu unda os seus gabándose de que il tamén deprendera o castelán.

—Xa sei decir ahora mismo, dixo todo fachendoso.

O máis cativo, pra non ser menos, tamén foi ó pe dos forasteiros e ouvíulles decir, está bien, co que xa se coidóu tan sabido como os seus irmaus.

Como xa sabían falar o castelán decidiron sair a correr mundo dispostos a se faceren ricos. Mais cando xa estaban en terras de Castela, toparon un día no camiño con un home morto e, como tiñan bo natural, deulles pena dil e collérono pra arredalo da estrada. Niste intre chegaron os garda civís e preguntáronlles:

—“¿Quién mató a ese hombre?”.

—Nosotros, respondéu o máis vello dos irmáns, para lucir os seus conocementos de castelán.

—“¿Cuándo lo han matado?”, volveron preguntar os civís.

—Ahora mismo¸ dixo o segundo, pra non se quedar atrás.

—“Entonces, dense Vds. por presos”, dixeron os gardas.

—Está bien, repricóu o máis cativo, tan satisfeito de ver o ben que se enxerguían con aquela xente.

Entón os civís prendéronos e leváronos a cadea, onde pagaron ca vida o aldraxe de esquencer a súa língoa pola allea.”

(Da tradición oral, recollido por Xosé Ramón e Fernández-Oxea, Ben-Cho-Shey en Santa Marta de Moreiras, 1969)

Non esquezades saciar a vosa curiosidade sobre este e outros proxectos visitando a páxina do Museo Provincial de Lugo.

Andar e Aguzar. O patrimonio inmaterial

Hoxe, en Andar e aguzar, temos unha pequena mostra do Ben-Cho-Shey etnógrafo. No libro Santa Marta de Moreiras, estudo completo e multidisciplinar desta parroquia do concello de Pereiro de Aguiar, recolleu este canto de Reis. O traballo de campo foi feito nos anos 30 do século pasado; o libro publicouse en 1969.

REISES DO DOCAMPO

O papel é negro

i o tinteiro é branco

e morréulle a burra

ó José Docampo.

¡Ai, sí! ó José Docampo

¡Ai, sí! ó José Docampo.

I o José Docampo

Choraba por ela:

—Adiós, miña burra,

miña burra vella.

¡Ai, sí! miña burra vella.

¡Ai, sí! miña burra vella.

Miña burra vella,

miña compañeira,

¿quén che ha de levar

o millo a Nogueira?

¡Ai, sí! o millo a Nogueira.

¡Ai, sí! o millo a Nogueira.

O millo a Nogueira

non me dá coidado,

si non levo a burra,

levaréi o carro.

¡Ai, sí! levaréi o carro.

¡Ai, sí! levaréi o carro.

A burra, de morta,

requichóu o rabo.

¡Adiós!, miña sogra

i adiós, meus cuñados

¡Ai, sí! adiós, meus cuñados

¡Ai, sí! adiós, meus cuñados.

A burra, de morta,

rinchóu os dentes.

¡Adiós! miña sogra.

I adiós, meus parentes.

¡Ai, sí! adiós meus parentes.

¡Ai, sí! adiós meus parentes.

Da tradición oral, recollido por Xosé Ramón e Fernández-Oxea, Ben-Cho-Shey en Santa Marta de Moreiras, 1969

Non esquezades saciar a vosa curiosidade visitando a páxina do Museo Provincial de Lugo